سازمانهای متولی نوسازی و بهسازی بافت فرسوده باید تعریف مشخص و معینی از بافت فرسوده ارائه دهند تا مشخص گردد آیا ساماندهی بافت تاریخی هم بخشی از بافت فرسوده محسوب می شود یا خیر که قطعا بافت تشکیل شده است از مجموعه عوامل اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی که در این خصوص نهادها و سازمان هایی همچون مسکن و شهرسازی ، میراث فرهنگی، استانداری و شهرداری تعریف خاص و متفاوتی از بافت فرسوده ارائه می دهند.
این در حالی است که بافت فرسوده طبق مصوبه شورای عالی شهرسازی به بافتهای حاشیه شهرکه در اثر توسعه شهر به شهر ملحق شده اند و فاقد هرگونه طراحی شهری می باشند اطلاق می شود و بافت تاریخی فرهنگی به هسته اولیه تشکیل شهرها که دارای ارزشهای معماری و اجتماعی نهفته فراوان است اطلاق می شود .
واقع امر این است که اهواز به دلیل برخورداری از سیلاب های فصلی در دهه های نه چندان دور مورد تخریب گسترده یی قرار گرفت و تقریبا خالی از سکنه شد اما در اواخر دوره قاجاریه و اوایل پهلوی شهر تاریخی و ۴ هزار ساله اهواز که در دوره های مختلف به نام اوکسین، هرمز اردشیر، تاریانا ، اواجا و... معرفی می شد هویت جدیدی به خود گرفت.
از آن هویت جدید در حال حاضر محلات و تک بناهایی که دارای ارزش معماری هستند قابل مشاهده است که البته به دلیل آن که برای ساماندهی بافت تاریخی اهواز و تهیه طرح جامع ، تعیین حریم و ثبت آن اقدام مناسبی در گذشته صورت نگرفته است امروزه شاهد وجود حاشیه نشین ها و بافت های فرسوده بغرنجی در اهواز هستیم که نام اهواز را در لیست سه شهر نخست برخوردار از بافت فرسوه و حاشیه نشین قرار داده است.
اما به طور کلی طراحی شبکه شهری ، دسترسی ، پراکندگی بناهای عام المنفعه و مسکونی در بافتهای تاریخی و فرهنگی که به غلط بافتهای فرسوده گفته می شوند به مراتب خیلی دقیق تر و بهتر از قسمتهای نوساز شهر است .
امروزه با رشد تجدد وشهرنشینی و مهاجرت ساکنین بافت تاریخی و فرهنگی به قسمتهای نوساز شهر ، بافتها ی خالی از سکنه محل ایجاد ناهنجاریهای اجتماعی و شهری شده اند بنابراین به اشتباه جزء بافتهای فرسوده تلقی می شوند درصورتیکه طراحی شبکه شهری ، دسترسی ، پراکندگی در بافتهای تاریخی – فرهنگی که به غلط بافتهای فرسوده گفته می شوند به مراتب دقیق تر و بهتر از قسمتهای نوساز شهر است.
قطعا مرمت و نگهداری بافتهای فرسوده که می تواند شامل بهسازی و نوسازی بافت باشد مرهون همت همگانی ارگانهای شهری درکنار سازمان میراث فرهنگی است.
شهر اهواز برغم تجربه حیات در سلسله های مختلف به دلایل متعدد آثار و بناهای قدیمی این دورانها را از دست داده است و هم اکنون نیز معدود آثار به جا مانده در حال نابودی است.
شهر اهواز با توجه به قدمتی که در طول تاریخ داشته و حکمرانی سلسله هایی همچون عیلامیان، اشکانیان، ساسانیان، هخامنشیان، عباسیان، امویان، مغولان و تیموریان را تجربه کرده از اهمیت فوق العاده در تاریخ منطقه برخوردار است.
این شهر با وجودی که حیات در این سلسله ها را تجربه کرده به علتهای متعدد آثار و بناهای قدیمی این دوران را از دست داده است که می توان به حملات فراوان از ناحیه های حکومت های دیگر مثل صفاریان و دیلمیان به اهواز، درگیری و نا امنی و چپاول های صورت گرفته در این شهر در طول تاریخ به علت همین حملات، شکسته شدن سد شادروان و به زیر آب رفتن بخشی از شهر و شایع شدن بیماری های واگیردار و کشنده مثل وبا، طاعون و سل اشاره کرد.
در مقطعی از تاریخ مرکزیت استان خوزستان به مدت ۸۰۰ سال از اهواز به شوشتر منتقل می شود و اهواز شکوه خود را از دست می دهد؛ این دلایل باعث می شود که بناهای دوره های اسلامی و قبل از آن در شهر اهواز نابود شود ولی دوره شکوفایی شهر اهواز از سلسله قاجار آغاز می شود آنجا که ناصرالدین شاه اجازه فعالیت کشتیرانی در رودخانه اهواز را صادر و اهواز تولدی دوباره پیدا می کند.
پس از آن راه آهن احداث می شود و بر شکوه اهواز افزوده و باعث می شود تجار فراوانی برای کسب و کار به این شهر مهاجرت کنند که یکی از آنها حاج معین بوشهری است که شرکت کشتیرانی تاسیس می کند و تقریبا کلیه فعالیتهای حمل و نقل را در اختیار خود قرار می دهد. این فرد بنای فعلی معین التجار را در ساحل کارون می سازد و باغ معین التجار در مساحتی طولانی در حاشیه کارون امتداد می یابد؛ همین فرد یک مسجد که به مسجد سرسچه معروف می شود و اکنون به مسجد شفیعی معروف است، یک حمام احداث می کند که تا قبل از جنگ تحمیلی در پارک شاهد، جنب پل سفید فعال بود و یک بازار در کنار معین التجار بنا می کند.
به غیر از این، خانه هایی در اهواز ساخته می شود که اکنون با گذشت سالهای سال، ارزش و اعتبار بالایی دارند که توجه خاصی به این خانه ها صورت نمی گیرد.
در استان خوزستان بیش از پنج هزار هکتار بافت فرسوده وجود دارد که بخشی از آن در اهواز قرار دارد. بافت تاریخی اهواز که البته بخشی از بافت فرسوده یی که توسعه نیافته است در منطقه یک که بخش عمده یی از مرکز شهر اهواز را در بر می گیرد به خود اختصاص داده است. به رغم وجود برخورداری از بافت تاریخی در شهر اهواز، هنوز بافت تاریخی این شهر بررسی و شناسایی نشده است. با این وجود در اهواز تعداد اندکی از خانه های قدیمی در آثار ملی به ثبت رسیده اند که از جمله آنها می توان به بنای معین التجار، هشت بنگله راه آهن، منازل مسکونی راه آهن، منزل نفیسی، منزل ماپار، سرای عجم، منزل دادرس، منزل منشی زاده، منزل قزلباش، سرای مهدیان، سرای فتحی و خانه های بانک ملی اشاره کرد.
اهواز از خانه های قدیمی فراوانی برخوردار است که امیدواریم شهرداری و میراث فرهنگی استان خوزستان هرچه سریعتر رسیدگی و شناسایی این میراث گرانبها را آغاز و به پایان برسد.
با وجود اینکه برخی خانه های قدیمی اهواز به ثبت آثار ملی رسیده اند ولی برخی از آنها از وضعیت مناسبی برخوردار نیستند. به طور مثال اخیرا مالک سرای عجم که بیست و چهارمین اثر ثبت شده اهواز است و این فرد از املاک فراوانی برخوردار است، موفق شد با استفاده از یک تعطیلی سه روزه این بالکن را برای همیشه از صحنه تاریخی اهواز محو و تخریب کند. جالب اینکه توجیه مالک برای تخریب این بنا این بوده که سازمان میراث فرهنگی قوانین مربوط به ثبت خانه های قدیمی را در خصوص این اثر رعایت نکرده است.
اگر صحبت مالک این اثر صحیح باشد باید به حال این سازمان تاسف خورد که با یک اشتباه به ظاهر ساده اینچنین باعث نابودی یک اثر تاریخی شده است، با این وجود انتظار داریم میراث فرهنگی در ثبت آثار تاریخی در فهرست ملی قوانین را به صورت دقیق اجرا کند.اما نگاهی گذرا به تنها چند خانه ثبت شده و نشده در اهواز نشان می دهد که این خانه ها روزگار خوشی را نمی گذرانند.
قرار نیست همه خانه های قدیمی اهواز به خانه فرهنگ یا چایخانه سنتی تبدیل شوند بلکه انتظار این است که شهرداری اهواز و سازمان میراث فرهنگی با اختصاص وام کم بهره و ارائه دیگر تسهیلاتی که در ساکنان بافت قدیمی انگیزه ایجاد کند زمینه مرمت و احیای آنها را فراهم کند تا شاهد حفظ این آثار به جای مانده از آبا و اجدادمان باشیم.
بیشتر خانه های قدیمی اهواز که در بافت فرسوده و قدیمی اهواز قرار دارند از وضع مطلوبی برخودار نیستند و جا دارد یک اراده ملی برای حفظ و احیای آنها صورت بگیرد.چرا شهرداری خانه های قدیمی با ارزش معماری را کاربری فرهنگی –تفریحی نمی دهد؟
متاسفانه با اینکه استانداری شهرداران را در سال ۱۳۸۸ مکلف کرده تا حداکثر تا دو ماه آینده برنامه خود را برای نوسازی و احیای بافتهای فرسوده ارائه دهند اما این مهم در بسیاری شهرها به وقوع نپیوسته است. اما خوشبختانه با تشکیل سازمان نوسازی و بهسازی بافت فرسوده اهواز که صورت گرفته انتظار می رود این سازمان به فرصتی برای احیای بافت تاریخی تبدیل شود.این در حالی است که مهم‌ترین مشکل احیای بافت قدیم شهر ، علمی و کاربردی نبودن مطالعات انجام شده توسط دانشگاه به‌عنوان مشاور طرح است. لذا مقرر شده است به‌منظور جبران عقب‌ماندگی کلانشهر اهواز در این زمینه، با صرف هزینه از افرادی که در دیگر شهرهای کشور دارای سوابق کاری در نوسازی بافت فرسوده هستند برای این پروژه در اهواز استفاده شود.
اگرچه اهواز از جمله شهرهایی است که از بافت قدیمی برخوردار است و تاکنون توجه یی برای احیاء آن نگردیده است و هیچ گاه شهردار بافت قدیم برای آن تعریف نشده است اما شهرداری منطقه یک اهواز از مالکین خانه های قدیمی در مرکز شهر اهواز خواست تا نسبت به اخذ مجوز بهسازی ملک خود اقدام نمایند.
انجمن دوستداران میراث فرهنگی تاریانا خوزستان به عنوان یکی از انجمن های فعال در مرکز استان و ضمن تشکر از شهرداری اهواز برای ساماندهی خانه های فرسوده از شهرداری اهواز که تصمیم به احیا و نوسازی بافت گرفته درخواست دارد تا خانه های قدیمی با معماری خاص را در این طرح مورد توجه قرار دهند و با اختصاص اعتباراتی یا ملک را خریداری کرده و یا با اختصاص اعتباری نسبت به مرمت، حفظ و احیاء آن به منظور استفاده فرهنگی و تفریحی اقدام نماید.
شهرداری اهواز تاکنون هیچ خانه تاریخی را برای کاربری فرهنگی خدماتی و رفاهی در اهواز خریداری و یا مرمت نکرده است که تا پیش از این نشان از عدم شناخت مدیران شهری در شناخت از بافت قدیمی اهواز است.
در اهواز از خانه های دوره قاجار و پهلوی به فراوانی می توان نام برد. کوچه هایی که در دو طرف سنگی هستند و در های چوبی نوازشگر روح عابرین علاقمندی است که دوست دارند تاریخ را لمس نمایند.
در اهواز هنوز می توان ساباط هایی را مشاهده کرد که کمتر شهروند اهوازی از آنها سراغ دارد. خانه هایی است که از چند حیاط ، باغ، حوض و... برخوردارند ولی کسی به آنها توجه نمی کند. در شهرهای تاریخی شهرداری اقدام به تشکیل شهرداری بافت تاریخی نموده است اما به نظر می رسد در اهواز این تفکر که از فرصت بهینه بافت قدیم استفاده شود وجود ندارد.
جا دارد شورای شهر به این درک از موضوع برسد و با اتخاذ تصمیماتی از بافت قدیمی و تاریخی اهواز برای رونق بخشیدن به حوزه فرهنگ شهری بهره بگیرد.
اهواز با برخورداری از ۳۵ اثر ثبت شده در فهرست آثار ملی و دهها اثر تاریخی و چندین جاذبه گردشگری فاقد اداره میراث فرهنگی شهرستان است. این در حالی است که اولین اثری که سال ۱۳۱۰ در اهواز به ثبت در آثار ملی رسید مربوط به بقای شهر تاریخی هرمز اردشیر می باشد.
این در حالی است که بافت فرسوده طبق مصوبه شورای عالی شهرسازی به بافتهای حاشیه شهرکه در اثر توسعه شهر به شهر ملحق شده اند و فاقد هرگونه طراحی شهری می باشند اطلاق می شود و بافت تاریخی فرهنگی به هسته اولیه تشکیل شهرها که دارای ارزشهای معماری و اجتماعی نهفته فراوان است اطلاق می شود .
واقع امر این است که اهواز به دلیل برخورداری از سیلاب های فصلی در دهه های نه چندان دور مورد تخریب گسترده یی قرار گرفت و تقریبا خالی از سکنه شد اما در اواخر دوره قاجاریه و اوایل پهلوی شهر تاریخی و ۴ هزار ساله اهواز که در دوره های مختلف به نام اوکسین، هرمز اردشیر، تاریانا ، اواجا و... معرفی می شد هویت جدیدی به خود گرفت.
از آن هویت جدید در حال حاضر محلات و تک بناهایی که دارای ارزش معماری هستند قابل مشاهده است که البته به دلیل آن که برای ساماندهی بافت تاریخی اهواز و تهیه طرح جامع ، تعیین حریم و ثبت آن اقدام مناسبی در گذشته صورت نگرفته است امروزه شاهد وجود حاشیه نشین ها و بافت های فرسوده بغرنجی در اهواز هستیم که نام اهواز را در لیست سه شهر نخست برخوردار از بافت فرسوه و حاشیه نشین قرار داده است.
اما به طور کلی طراحی شبکه شهری ، دسترسی ، پراکندگی بناهای عام المنفعه و مسکونی در بافتهای تاریخی و فرهنگی که به غلط بافتهای فرسوده گفته می شوند به مراتب خیلی دقیق تر و بهتر از قسمتهای نوساز شهر است .
امروزه با رشد تجدد وشهرنشینی و مهاجرت ساکنین بافت تاریخی و فرهنگی به قسمتهای نوساز شهر ، بافتها ی خالی از سکنه محل ایجاد ناهنجاریهای اجتماعی و شهری شده اند بنابراین به اشتباه جزء بافتهای فرسوده تلقی می شوند درصورتیکه طراحی شبکه شهری ، دسترسی ، پراکندگی در بافتهای تاریخی – فرهنگی که به غلط بافتهای فرسوده گفته می شوند به مراتب دقیق تر و بهتر از قسمتهای نوساز شهر است.
قطعا مرمت و نگهداری بافتهای فرسوده که می تواند شامل بهسازی و نوسازی بافت باشد مرهون همت همگانی ارگانهای شهری درکنار سازمان میراث فرهنگی است.
شهر اهواز برغم تجربه حیات در سلسله های مختلف به دلایل متعدد آثار و بناهای قدیمی این دورانها را از دست داده است و هم اکنون نیز معدود آثار به جا مانده در حال نابودی است.
شهر اهواز با توجه به قدمتی که در طول تاریخ داشته و حکمرانی سلسله هایی همچون عیلامیان، اشکانیان، ساسانیان، هخامنشیان، عباسیان، امویان، مغولان و تیموریان را تجربه کرده از اهمیت فوق العاده در تاریخ منطقه برخوردار است.
این شهر با وجودی که حیات در این سلسله ها را تجربه کرده به علتهای متعدد آثار و بناهای قدیمی این دوران را از دست داده است که می توان به حملات فراوان از ناحیه های حکومت های دیگر مثل صفاریان و دیلمیان به اهواز، درگیری و نا امنی و چپاول های صورت گرفته در این شهر در طول تاریخ به علت همین حملات، شکسته شدن سد شادروان و به زیر آب رفتن بخشی از شهر و شایع شدن بیماری های واگیردار و کشنده مثل وبا، طاعون و سل اشاره کرد.
در مقطعی از تاریخ مرکزیت استان خوزستان به مدت ۸۰۰ سال از اهواز به شوشتر منتقل می شود و اهواز شکوه خود را از دست می دهد؛ این دلایل باعث می شود که بناهای دوره های اسلامی و قبل از آن در شهر اهواز نابود شود ولی دوره شکوفایی شهر اهواز از سلسله قاجار آغاز می شود آنجا که ناصرالدین شاه اجازه فعالیت کشتیرانی در رودخانه اهواز را صادر و اهواز تولدی دوباره پیدا می کند.
پس از آن راه آهن احداث می شود و بر شکوه اهواز افزوده و باعث می شود تجار فراوانی برای کسب و کار به این شهر مهاجرت کنند که یکی از آنها حاج معین بوشهری است که شرکت کشتیرانی تاسیس می کند و تقریبا کلیه فعالیتهای حمل و نقل را در اختیار خود قرار می دهد. این فرد بنای فعلی معین التجار را در ساحل کارون می سازد و باغ معین التجار در مساحتی طولانی در حاشیه کارون امتداد می یابد؛ همین فرد یک مسجد که به مسجد سرسچه معروف می شود و اکنون به مسجد شفیعی معروف است، یک حمام احداث می کند که تا قبل از جنگ تحمیلی در پارک شاهد، جنب پل سفید فعال بود و یک بازار در کنار معین التجار بنا می کند.
به غیر از این، خانه هایی در اهواز ساخته می شود که اکنون با گذشت سالهای سال، ارزش و اعتبار بالایی دارند که توجه خاصی به این خانه ها صورت نمی گیرد.
در استان خوزستان بیش از پنج هزار هکتار بافت فرسوده وجود دارد که بخشی از آن در اهواز قرار دارد. بافت تاریخی اهواز که البته بخشی از بافت فرسوده یی که توسعه نیافته است در منطقه یک که بخش عمده یی از مرکز شهر اهواز را در بر می گیرد به خود اختصاص داده است. به رغم وجود برخورداری از بافت تاریخی در شهر اهواز، هنوز بافت تاریخی این شهر بررسی و شناسایی نشده است. با این وجود در اهواز تعداد اندکی از خانه های قدیمی در آثار ملی به ثبت رسیده اند که از جمله آنها می توان به بنای معین التجار، هشت بنگله راه آهن، منازل مسکونی راه آهن، منزل نفیسی، منزل ماپار، سرای عجم، منزل دادرس، منزل منشی زاده، منزل قزلباش، سرای مهدیان، سرای فتحی و خانه های بانک ملی اشاره کرد.
اهواز از خانه های قدیمی فراوانی برخوردار است که امیدواریم شهرداری و میراث فرهنگی استان خوزستان هرچه سریعتر رسیدگی و شناسایی این میراث گرانبها را آغاز و به پایان برسد.
با وجود اینکه برخی خانه های قدیمی اهواز به ثبت آثار ملی رسیده اند ولی برخی از آنها از وضعیت مناسبی برخوردار نیستند. به طور مثال اخیرا مالک سرای عجم که بیست و چهارمین اثر ثبت شده اهواز است و این فرد از املاک فراوانی برخوردار است، موفق شد با استفاده از یک تعطیلی سه روزه این بالکن را برای همیشه از صحنه تاریخی اهواز محو و تخریب کند. جالب اینکه توجیه مالک برای تخریب این بنا این بوده که سازمان میراث فرهنگی قوانین مربوط به ثبت خانه های قدیمی را در خصوص این اثر رعایت نکرده است.
اگر صحبت مالک این اثر صحیح باشد باید به حال این سازمان تاسف خورد که با یک اشتباه به ظاهر ساده اینچنین باعث نابودی یک اثر تاریخی شده است، با این وجود انتظار داریم میراث فرهنگی در ثبت آثار تاریخی در فهرست ملی قوانین را به صورت دقیق اجرا کند.اما نگاهی گذرا به تنها چند خانه ثبت شده و نشده در اهواز نشان می دهد که این خانه ها روزگار خوشی را نمی گذرانند.
قرار نیست همه خانه های قدیمی اهواز به خانه فرهنگ یا چایخانه سنتی تبدیل شوند بلکه انتظار این است که شهرداری اهواز و سازمان میراث فرهنگی با اختصاص وام کم بهره و ارائه دیگر تسهیلاتی که در ساکنان بافت قدیمی انگیزه ایجاد کند زمینه مرمت و احیای آنها را فراهم کند تا شاهد حفظ این آثار به جای مانده از آبا و اجدادمان باشیم.
بیشتر خانه های قدیمی اهواز که در بافت فرسوده و قدیمی اهواز قرار دارند از وضع مطلوبی برخودار نیستند و جا دارد یک اراده ملی برای حفظ و احیای آنها صورت بگیرد.چرا شهرداری خانه های قدیمی با ارزش معماری را کاربری فرهنگی –تفریحی نمی دهد؟
متاسفانه با اینکه استانداری شهرداران را در سال ۱۳۸۸ مکلف کرده تا حداکثر تا دو ماه آینده برنامه خود را برای نوسازی و احیای بافتهای فرسوده ارائه دهند اما این مهم در بسیاری شهرها به وقوع نپیوسته است. اما خوشبختانه با تشکیل سازمان نوسازی و بهسازی بافت فرسوده اهواز که صورت گرفته انتظار می رود این سازمان به فرصتی برای احیای بافت تاریخی تبدیل شود.این در حالی است که مهم‌ترین مشکل احیای بافت قدیم شهر ، علمی و کاربردی نبودن مطالعات انجام شده توسط دانشگاه به‌عنوان مشاور طرح است. لذا مقرر شده است به‌منظور جبران عقب‌ماندگی کلانشهر اهواز در این زمینه، با صرف هزینه از افرادی که در دیگر شهرهای کشور دارای سوابق کاری در نوسازی بافت فرسوده هستند برای این پروژه در اهواز استفاده شود.
اگرچه اهواز از جمله شهرهایی است که از بافت قدیمی برخوردار است و تاکنون توجه یی برای احیاء آن نگردیده است و هیچ گاه شهردار بافت قدیم برای آن تعریف نشده است اما شهرداری منطقه یک اهواز از مالکین خانه های قدیمی در مرکز شهر اهواز خواست تا نسبت به اخذ مجوز بهسازی ملک خود اقدام نمایند.
انجمن دوستداران میراث فرهنگی تاریانا خوزستان به عنوان یکی از انجمن های فعال در مرکز استان و ضمن تشکر از شهرداری اهواز برای ساماندهی خانه های فرسوده از شهرداری اهواز که تصمیم به احیا و نوسازی بافت گرفته درخواست دارد تا خانه های قدیمی با معماری خاص را در این طرح مورد توجه قرار دهند و با اختصاص اعتباراتی یا ملک را خریداری کرده و یا با اختصاص اعتباری نسبت به مرمت، حفظ و احیاء آن به منظور استفاده فرهنگی و تفریحی اقدام نماید.
شهرداری اهواز تاکنون هیچ خانه تاریخی را برای کاربری فرهنگی خدماتی و رفاهی در اهواز خریداری و یا مرمت نکرده است که تا پیش از این نشان از عدم شناخت مدیران شهری در شناخت از بافت قدیمی اهواز است.
در اهواز از خانه های دوره قاجار و پهلوی به فراوانی می توان نام برد. کوچه هایی که در دو طرف سنگی هستند و در های چوبی نوازشگر روح عابرین علاقمندی است که دوست دارند تاریخ را لمس نمایند.
در اهواز هنوز می توان ساباط هایی را مشاهده کرد که کمتر شهروند اهوازی از آنها سراغ دارد. خانه هایی است که از چند حیاط ، باغ، حوض و... برخوردارند ولی کسی به آنها توجه نمی کند. در شهرهای تاریخی شهرداری اقدام به تشکیل شهرداری بافت تاریخی نموده است اما به نظر می رسد در اهواز این تفکر که از فرصت بهینه بافت قدیم استفاده شود وجود ندارد.
جا دارد شورای شهر به این درک از موضوع برسد و با اتخاذ تصمیماتی از بافت قدیمی و تاریخی اهواز برای رونق بخشیدن به حوزه فرهنگ شهری بهره بگیرد.
اهواز با برخورداری از ۳۵ اثر ثبت شده در فهرست آثار ملی و دهها اثر تاریخی و چندین جاذبه گردشگری فاقد اداره میراث فرهنگی شهرستان است. این در حالی است که اولین اثری که سال ۱۳۱۰ در اهواز به ثبت در آثار ملی رسید مربوط به بقای شهر تاریخی هرمز اردشیر می باشد.
مجتبی گهستونی؛ سخنگو و دبیر انجمن دوستداران میراث فرهنگی تاریانا خوزستان
.jpg)
۱ نظر:
سلام
درود و بهترین ها
ارسال یک نظر